تلاوت با لحن عربیاز آداب مهم تلاوت قرآن، با لحن عربی خواندن آن و منظور ما از لحن عربی همان لهجه است و عربی خواندن قرآن دارای مراحلی مثل صحیح خواندن قرآن، قواعد علم تجوید و با لحن‌ها عربی خواندن است ۱ - عربیخواندنیکی از آداب مهم تلاوت قرآن، عربی خواندن آن است. چنانکه کسی که زبان مادریش فارسی نیست، هنگامی که فارسی صحبت می‌کند و لهجه فارسی را خوب نیاموخته است گفتار او مردم پسند نیست. چه بسا رعایت نکردن لهجه فارسی باعث نامفهوم شدن گفتار او شود. همین طور زمانی که ما بخواهیم به یکی از زبانهای خارجی گفتگو کنیم باید سعی نماییم با لهجه مخصوص آن صحبت کنیم تا خوشایند کسانی باشد که با آن زبان صحبت می‌کنند. منظور ما از لحن عربی همان لهجه است، یعنی هر مسلمانی که زبان مادریش عربی نیست بهتر است تلاش کند تا قرآن را با لهجه عربی بخواند. البته این سخن پیشوایان اسلام از جمله امام صادق (علیه‌السّلام) است که فرمود: «اعرب القرآن فانه عربی؛ قرآن را (فصیح و با لحن) عربی بخوانید، زیرا قرآن به زبان عربی است». شاید عده‌ای بلافاصله بگویند: پس تکلیف دسته‌ای از مسلمانان غیر عرب که نمی‌توانند قرآن را به عربی فصیح بخوانند چیست؟ آنها قرآن نخوانند؟! ما چنین سخنی نمی‌گوییم. بلکه می‌گوییم؛ فرق است میان نتوانستن و نخواستن و تلاش نکردن. امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) در یکی از کلمات گهربارشان می‌فرماید: «قدر الرجل علی قدر همته؛ قدر و قیمت انسان به اندازه همت اوست». ۲ - بی احترامی به قرآنبعضی از ما مسلمانان برای بسیاری از امور دنیایی (حتی کارهای غیر ضروری) وقت و امکانات بسیاری را هزینه می‌کنیم ولی حاضر نیستیم برای امور معنوی و روحانی که لذت و سعادت دنیا و آخرت در آن است مقداری به زحمت بیفتیم. خوب اگر ما به قرآن علاقمند هستیم و کلام خدا را دوست داریم و در سایه قرائت آن می‌خواهیم به اجر و پاداش بی حساب برسیم، آیا انصاف نیست مقداری تلاش کنیم و قرآن را با آدابش و با لهجه عربی بخوانیم؟ برخی در قرائت قرآن کسالت و باری به هر جهت بودن را پیشه خود کرده‌اند (در حالی که در سایر کارهای دنیایی چنین نیستند) فقط در پی بیشتر خواندن آن هستند و به خیال خود می‌خواهند تا می‌توانند ثواب ببرند. از این رو برایشان مهم نیست که قرآن را غلط بخوانند، زیر و زبر را جابجا بخوانند، تشدیدها را نخوانند و حتی کلمه‌ای را جا بگذارند. خوب عزیزان! این بی احترامی به قرآن است. این طور قرآن خواندن نه تنها ثواب ندارد بلکه قول شاعر نکته پرداز فارسی (سعدی) مصداق پیدا می‌کند: گر تو قرآن بدین نمط خوانی ببری رونق مسلمانی (اصل حکایت گلستان چنین است: ناخوش آوازی به بانگ بلند قرآن همی خواند. صاحبدلی بر او بگذشت و گفت: تو را مشاهره چند است؟ گفت: هیچ. گفت: پس این زحمت چرا به خود می‌دهی؟ گفت؟ از بهر خدا می‌خوانم. گفت: از بهر خدا مخوان! بیت: گر تو قرآن بدین نمط خوانی ببری رونق مسلمانی!) [۳]
سعدی، گلستان، باب پنجم.
بله اگر کسی تلاش کرد و وقت صرف کرد تا قواعد ضروری عربی خواندن را بیاموزد ولی نشد که نشد، آن وقت دیگر تکلیف ندارد و خداوند به قرائت قرآن غیر عربی او همان پاداش و مزد قرائت فصیح و عربی را می‌دهد. همان گونه که امام صادق (علیه‌السّلام ) این مطلب را بیان کرده است. اما ما باشیم و خدای خودمان! آیا می‌توان با گفتن کلمه «نمی‌توانم» به این سفارش پیشوایان اسلام عمل نکرد؟ جواب ما این است: از انصاف به دور است و عدم توفیق موجب برخورد این گونه با قرآن می‌شود. بنابراین باید همت کرد با صرف مقداری وقت و به اندازه توان، این ادب از آداب تلاوت قرآن را نیز رعایت کرد. ۳ - مراحل عربی‌خواندن قرآنعربی خواندن قرآن مراحلی دارد. این مراحل به طور خلاصه بیان می‌شود تا هر کس به اندازه استعداد و تلاش خود آن را فرا گیرد تا فضیلت عربی خواندن قرآن را کسب کند. ۳.۱ - مرحلهاولدر این مرحله قرآن آموز چگونگی تلفظ حروفی را آموزش می‌بیند که تلفظ فارسی و عربی آنها با یکدیگر تفاوت دارد. این حروف عبارتند از: «ث ـ ح ـ ذ ـ صـ ض ـ ط ـ ظ ـ ع ـ غ ـ و». ره آورد این مرحله صحیح خواندن قرآن است به مقداری که معنی و مفهوم کلمات قرآن تغییر نیابد؛ زیرا در موارد بسیاری جابجا تلفظ کردن حروف، موجب تغییر معنای کلمه می‌شود. در این زمینه به نمونه‌های زیر توجه کنید: اشتباه صحیح صراد: درفش کفاشی صراط : راه زالین: ریخته شدگان ضالین: گمراهان عزیم: دشمن سرسخت عظیم: بزرگ [۴]
علامی، ابوالفضل، تجوید نماز، ص۸، انتشارات هجرت، قم، ۱۳۷۴.
۳.۲ - مرحله دومآموزش خلاصه‌ای از قواعد علم تجوید است. البته آموزش باید با تمرین عملی همراه باشد و این تمرین به اندازه‌ای باشد که قرآن پژوه آن را با لهجه عربی بخواند. نتیجه این آموزش، عمل به کلام نورانی امام صادق (علیه‌السّلام) (در حد قابل قبول) است که می‌فرمود: قرآن را فصیح و با لحن عربی بخوانید. ۳.۳ - مرحله سومدر این مرحله، قرآن با لحن عربی خوانده می‌شود در حالی که به معنی و مفهوم آیات نیز توجه هست. یعنی قاری در سایه دانستن قواعد زبان عربی (درحد ممکن)، پیام آیاتی را که می‌خواند می‌فهمد و لحن خود را با معنی آیات هماهنگ می‌کند. به عبارت دیگر هر آیه را با در نظر گرفتن معنی آن با آهنگی مناسب می‌خواند، می‌توان گفت که این گونه قرآن خواندن تبلور عینی کلام شریف رسول بزرگوار اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که فرمود: «اقرؤا القرآن بالحان العرب و اصواتها و ایاکم و لحون اهل الفسق و اهل الکبائر؛ قرآن را با لحن‌ها و آوازهای عرب بخوانید و از لحن‌های فاسقان و گناهکارانی که گناه کبیره انجام می‌دهند بپرهیزید». ۴ - آهنگ پذیری قرآنعده زیادی از زبان شناسان عرب و قرآن پژوهان اعتقاد دارند که قرآن کریم دارای موسیقی و آهنگ مخصوصی است و هیچ متن عربی را نمی‌توان با آهنگ قرآن خواند. استاد مطهری (رحمه‌الله‌علیه) مساله دیگری که مربوط به سبک قرآن است و از قدیم مورد توجه بوده است مساله آهنگ پذیری قرآن است. این خیلی عجیب است. تا آنجا که نشان داده‌اند در زبانها جز شعر چیز دیگری آهنگ نمی‌پذیرد، آهنگ واقعی که یک نفر موسیقی دان بتواند برای آن آهنگ بسازد، شعر است که آهنگ می‌پذیرد... قرآن از طرفی ما می‌بینیم شعر نیست... قرآن یگانه نثری است آهنگ پذیر. و این همان مطلبی است که از صدر اسلام به آن توجه بوده است. ۵ - نتیجهگیرینتیجه این گونه تلاوت، هم شامل حال قاری است و هم استماع کننده قرآن. هنگامی که قاری چنین قرآن بخواند احساس می‌کند مخاطب آیات الهی خود اوست. این حالت تاثیر شگرفی در قاری قرآن می‌گذارد تا جایی که این حالت را تا ساعت‌ها بعد از تلاوت در وجود خویش احساس می‌کند و شنوندگانی هم که با معنای آیات قرآن آشنا باشند همین احساس را پیدا می‌کنند یعنی آنان نیز تصور می‌کنند که مورد خطاب کلام خدا هستند و این حالت در نهایت، موجب تاثیر عملی در کردار و اعمال شنوندگان می‌شود. این نوع تلاوت، مصداق کامل عربی خواندن قرآن است. امید است تلاوت همه قاریان عزیز کشور ما به این پایه برسد که اثرات پایان ناپذیر و مبارکی برای جامعه در پی دارد. ۶ - پانویس
۷ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تلاوت با لحن عربی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۲۴. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|